O Χόρχε Μπουκάι, διάσημος γιατρός, ψυχοθεραπευτής της Γκεστάλτ σχολής και συγγραφέας, μιλά για τις συγκρούσεις στις συντροφικές σχέσεις και τη διαχείρισή τους στο ψυχοθεραπευτικό δωμάτιο κατά τη διάρκεια μιας θεραπείας ζεύγους.
Ακολουθεί το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του: Να βλέπεις στον έρωτα.
Θεραπεία ζευγαριού
Πολλά προβλήματα βγαίνουν στην επιφάνεια μόνο στον ερωτικό δεσμό, δεδομένου ότι, όταν είμαστε με κάποιον άλλον, φωτίζονται εκείνες οι πλευρές μας που πριν βρίσκονταν στη σκιά.
Η ιδέα είναι, εμείς οι θεραπευτές να αντιμετωπίζουμε τις συγκρούσεις από αυτήν την οπτική γωνία και έτσι, όταν ένα ζευγάρι έρχεται στη συνεδρία, να κάνουμε ό,τι μπορούμε, για να δούμε ποια είναι η προσωπική σύγκρουση του καθενός η οποία επεμβαίνει στη σχέση. Βοηθάμε τον κάθε ένα να δουλέψει τα προσωπικά του προβλήματα και δείχνουμε πώς η νεύρωση του ενός εμπλέκεται με τη νεύρωση του άλλου.
Η κεντρική ιδέα είναι: «Αν σε ενοχλεί αυτή η κατάσταση, ποιο προσωπικό σου θέμα αντανακλάται στη σύγκρουση;»
Η βασική υπόθεση εκφράζεται στη φράση του Χιου Πράτερ: «Μια πέτρα δεν είναι ποτέ ενοχλητική, εκτός κι αν βρίσκεται στο δρόμο σου.»
Ο αμυντικός μηχανισμός της προβολής
Μας μπλοκάρει το περίφημο θέμα της προβολής.
«Προβάλλω στον άλλο τις πλευρές του εαυτού μου που περισσότερο απορρίπτω.»
«Μόλις συνειδητοποιήσω πόσο με ενοχλεί κάτι πάνω του, διερευνώ πόσο με ενοχλεί αυτό το ίδιο πράγμα πάνω σ’ εμένα.»
«Αν θεωρώ πως δεν έχω στο χαρακτήρα μου τίποτα απ’ όσα με ενοχλούν στον άλλον, πρέπει να προσπαθήσω να συνειδητοποιήσω ποιο δικό μου χαρακτηριστικό εμπλέκεται, γιατί αν δεν εμπλεκόταν κάτι δικό μου, τότε δεν θα με ενοχλούσε και στον άλλον.»
Η σκιά του Καρλ Γιουνγκ
Αυτό είναι βασικό στην Γκεστάλτ, και είναι επίσης αυτό που λέει ο Γιουνγκ για το θέμα της σκιάς. Προβάλλω τη σκιά μου στο σύντροφό μου και, βλέποντάς την πάνω του, την ανακαλύπτω.
Από εκείνο το σημείο και μετά έχω δύο πιθανότητες: ή να προσπαθήσω να καταστρέψω την τρομερή απειλή της σκιάς μου καταστρέφοντας μαζί και τον άλλον, ή να δεχτώ την ευκαιρία να ενωθώ με τη σκιά μου και να τελειώσω μια και καλή με την απειλή της.
Αναμφίβολα, αυτό αλλάζει ριζικά την οπτική και την κατανόηση των προβλημάτων ενός ζευγαριού.
Παύω να ενοχοποιώ τον άλλον για ό,τι κάνει, και αρχίζω να βλέπω τι βάζω εγώ στη συγκεκριμένη σύγκρουση. Αντί να χρησιμοποιώ την ενέργειά μου για ν’ αλλάξω τον άλλον, τη χρησιμοποιώ για να παρατηρήσω τον εαυτό μου και, από εκεί και πέρα, να μιλήσω για μένα, γι’ αυτά που εγώ χρειάζομαι, για το τι μου συμβαίνει εξαιτίας της συμπεριφοράς του.
Του είναι πολύ πιο εύκολο να ακούσει αυτό.
Χρησιμοποιώντας τις συγκρούσεις ως ευκαιρίας αυτοβελτίωσης
Το μυστικό είναι να διατηρώ πάντα επαφή με ό,τι μου συμβαίνει και να μη μιλάω για τον άλλον. Εν πάση περιπτώση, αν δεν με ευχαριστεί αυτό που συμβαίνει, τι θα μπορούσα να κάνω ώστε να δημιουργήσω ένα περιβάλλον που με ικανοποιεί;
Μπορώ ν’ αρχίσω να κλαίω και να διαμαρτύρομαι, μπορώ να βρω άλλον σύντροφο, ή μπορώ να ψάξω πώς θα είμαι όσο καλύτερα γίνεται με αυτόν που θέλω και έχω.
Μπορώ να χρησιμοποιήσω τη σύγκρουση για να βρω μια δημιουργική διέξοδο, για να δω τι μπορώ να αναπτύξω στον εαυτό μου και σε ποια τυφλά σημεία ακινητοπούμαι.
Αυτός είναι ο δρόμος που διαλέγω κι αυτόν προσπαθώ να μεταδώσω. Αυτό είναι που μ’ αρέσει στη ζωή: να ανακαλύπτω τον εαυτό μου και τους άλλους. Η πρόκληση. Να μην περιμένω πως δε θα υπάρχουν συγκρούσεις, αλλά να τις βλέπω σαν ευκαιρία για την αυτοανάπτυξή μου.
Τι ερμηνεία δίνω σε όσα με ενοχλούν στον άλλο;
Και αν, πράγματι, ένα από τα εμπόδια είναι η προβολή, το άλλο είναι η δυσκολία να συνειδητοποιήσουμε τι πραγματικά χρειαζόμαστε. Φυσικά, όταν δεν αποκτούμε αυτό που νομίζουμε πως χρειαζόμαστε, μας είναι πιο εύκολο να αντιδράσουμε παρά να ψάξουμε να το βρούμε -αν και, πολλές φορές, ζητάμε λάθος πράγματα.
Για παράδειγμα, μπορώ να σου κάνω ολόκληρη σκηνή επειδή δεν ήρθες στην ώρα σου, κι έτσι ο καβγάς επικεντρώνεται σε αυτή την προφανή διαφωνία, ενώ πρόκειται για κάτι άλλο: η καθυστέρηση είναι ένα πρόσχημα. Αν εξοργίζομαι επειδή αργείς, μπορεί, το να έρχεσαι στην ώρα σου να μην μου αρκεί για την επίλυση του προβλήματός μου.
Θα έπρεπε να δω τι είναι αυτό που με πειράζει τόσο, ποια ερμηνεία δίνω στην αργοπορία σου, τι είναι αυτό που χρειάζομαι από εσένα, τι σου ζητάω απαιτώντας ακρίβεια… Να μου αποδείξεις ότι νοιάζεσαι για μένα; Να με εκτιμάς; Να με λάβεις υπόψη σου; Τι θέλω να πω όταν αντιδρώ έτσι;
Όταν επικεντρωνόμαστε υπερβολικά στον εαυτό μας, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον άλλον και γινόμαστε εγωκεντρικοί.
Το πληγωμένο παιδί
Γι’ αυτόν που μας βλέπει απ’ έξω, η συμπεριφορά μας μοιάζει τουλάχιστον υπερβολική -αν όχι εντελώς παράλογη. Και πιθανότατα είναι, γιατί αυτές οι τόσο πρωτόγονες αντιδράσεις προέρχονται στην πραγματικότητα από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, από τους τρόπους συμπεριφοράς που μάθαμε για να προστατευόμαστε από τα τραύματα της παιδικής ηλικίας…
Ο Τζον Μπράντσο ονομάζει αυτή την ανάμνηση του πρωτογενούς τραύματος: «το πληγωμένο παιδί». Αυτό το πληγωμένο παιδί που φέρουμε μέσα μας είναι που μας κάνει να αντιδρούμε έτσι. Κουβαλάμε τους πόνους που δεν μπορέσαμε να εκφράσουμε στην παιδική μας ηλικία και τους εξωτερικεύουμε μέσω των αντιδράσεών μας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε.
Αυτό σημαίνει πως τοποθετούμαστε πριν καλά μπορέσουμε να σκεφτούμε. Αυτού τους είδους οι αντιδράσεις είναι που δημιουργούν τα περισσότερα προβλήματα στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις.
Δυστυχώς, όταν βιώνουμε μία σχέση, τους πόνους και τους θυμούς που δεν βρήκαν διέξοδο στο παρελθόν, τους αναπλάθουμε στο παρόν μας, εμπλέκοντας και τον άλλον στις αντιδράσεις μας.
Γενικά, αυτοί οι παλιοί πόνοι δεν εμφανίζονται μέχρι να βρεθούμε σε μια ερωτική σχέση. Η σχέση και ο γάμος ξύνουν αυτές τις παλιές πληγές και υποθέτουμε πως είναι ο σύντροφός μας που τις προκαλεί.
Συνήθως αυτό δεν συμβαίνει από την αρχή, αλλά σιγά σιγά, όσο αισθανόμαστε πραγματικά δεμένοι με τον άλλον. Αυτό το πληγωμένο παιδί που κουβαλάμε μέσα μας είναι σαν μια μαύρη τρύπα που ρουφάει τα πάντα, σαν ένας πονόδοντος.
Όταν παρουσιάζεται δεν μπορούμε να σκεφτούμε τίποτα άλλο. Ο πόνος κυριαρχεί στη ζωή μας.
Τα άλυτα ζητήματα του παρελθόντος
Σε πολλές περιπτώσεις χωρισμού, το πρόβλημα δεν βρίσκεται στη σχέση μεταξύ των δύο, αλλά σε άλυτα θέματα του παρελθόντος ενός από τους δύο (ή και των δύο).
Η αντίδρασή μου προκαλεί τη δική σου, κι έτσι ο ένας επηρεάζει αρνητικά τον άλλον.
Όταν κουβαλάμε μέσα μας το πληγωμένο παιδί, έχουμε την αίσθηση πως ποτέ δεν βρισκόμαστε στο παρόν. Πάντα αντιδρούμε για πράγματα που μας συνέβησαν πριν πολλά χρόνια. Αυτό καθιστά τη σχέση με τον άλλον αδύνατη.
Όσο δεν ασχολούμαι με το πληγωμένο παιδί, αυτό θα συνεχίζει να αντιδρά και να επιδεινώνει τις προσωπικές μου σχέσεις, καθώς ο μόνος που μπορεί να το ακούσει είμαι εγώ ο ίδιος όταν σκύβω πάνω στη θλίψη και την οργή του. Τότε μόνο το παιδί παύει να αντιδρά, γιατί τότε μόνο το στηρίζω.
Χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε πως μερικά απ’ αυτά τα τραύματα είναι αδύνατον να τα ανακαλύψουμε μόνοι μας. Χρειαζόμαστε κάποιον που θα μας επιτρέψει να τα ξεθάψουμε, μια σχέση που θα τα πυροδοτήσει, έναν άνθρωπο που θα τα νομιμοποιήσει, που θα μας επιτρέψει να αισθανθούμε ό,τι αισθανόμαστε χωρίς να μας απορρίπτει.
Ο πόνος του πληγωμένου παιδιού
Το πληγωμένο παιδί ζητάει την επικύρωση του πόνου του. Μόνο όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται επιβεβαίωση μέσα στον πόνο του, μπορεί να τον εκφράσει και να τον ξεπεράσει.
Ο πόνος είναι μια διαδικασία που συμβαίνει μέσω του σοκ, της θλίψης, της μοναξιάς, της πληγής, του θυμού, της οργής, των τύψεων -και διαρκεί πολύ καιρό.
Για ν’ αγγίξω το σημείο που με πονάει είναι απολύτως απαραίτητο να σταματήσω να κατηγορώ τον άλλον και να παρατηρήσω μέσα από τις αντιδράσεις μου τι είναι αυτό που μου συμβαίνει.
Όταν θεμελιώνουμε μια σχέση κάνουμε μια ασυνείδητη συμφωνία ότι, για παράδειγμα, εγώ περιμένω πως εσύ θα είσαι ο πατέρας που δεν πρόκειται να με εγκαταλείψει, κι εσύ περιμένεις πως εγώ θα είμαι η μητέρα που θα σε αποδέχεται άνευ όρων, όπως είσαι. Κι αν αυτό δεν συμβαίνει, επειδή είναι αδύνατον ο άλλος να θεραπεύσει τα τραύματά μου, αρχίζω να τον κατηγορώ.
Στις χειρότερες περιπτώσεις, όταν ένα ζευγάρι νιώθει αυτό το κενό που δεν μπορεί να γεμίσει με τους δύο, αποφασίζει να κάνει παιδί… καθώς κι αυτοί που δείχνουν ενήλικοι, δεν είναι παρά δύο απελπισμένα παιδιά που ψάχνουν τη σωτηρία στο κοινό τους παιδί.
Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να είναι λαμπροί ως ενήλικες, αλλά όταν αποτραβιούνται στην οικειότητα των πιο στενών τους σχέσεων δεν είναι παρά παιδιά, που χρειάζονται διαρκώς βοήθεια και αντιδρούν στην έλλειψη στοργής, προσοχής ή αναγνώρισης.
Η θεραπεία του πληγωμένου παιδιού
Μόλις βλέπουμε τα ζευγάρια στη συνεδρία, αναγνωρίζουμε αμέσως ποια είναι τα κρυμμένα παιδιά που εκφράζονται.
Πάρα πολλές φορές οι ενήλικες δε μπορούν να συμφωνήσουν, γιατί στην πραγματικότητα ο κάθε ένας εκφράζει το δικό του πληγωμένο παιδί.
Ο κάθε ένας ζει μια σκηνή της παιδικής του ηλικίας απαιτώντας από τη μαμά ή τον μπαμπά του διαφορετικά πράγματα, που ο άλλος δεν μπορεί να του τα δώσει γιατί κι αυτός ζητάει τα δικά του. Μόλις μπορέσουμε να τους βοηθήσουμε ώστε να συνειδητοποιήσουν τι συμβαίνει, η διαφωνία χάνει το νόημά της: τα παιδιά ηρεμούν, αφού, τους δίνεται χώρος για να εκφραστούν, και οι ενήλικες μπορούν να επιστρέψουν στο παρόν για να συναντηθούν.
Τα πληγωμένα παιδιά μας χρειάζονται ανοιχτό πεδίο για να εκφράσουν τον θυμό και τον πόνο τους. Μόλις τους το δώσουμε, αρχίζουν να μεγαλώνουν και παύουν να παρεμβαίνουν στις προσωπικές μας σχέσεις.
Ο Γουέλγουντ μας χαρίζει ένα πρακτικό μάθημα: « Να μάθουμε να εκμεταλλευόμαστε κάθε δυσκολία που συναντάμε στο δρόμο μας, για να εμβαθύνουμε περισσότερο και να έρθουμε σε ουσιαστικότερη επαφή, όχι μόνο με τον σύντροφό μας, αλλά και με την δική μας προσωπική κατάσταση, ως ζωντανά πλάσματα.»
Μαρία Α. Καρακώστα
Purpose and Relationship Coach
Founder of LLY
